Kwa nini chakula cha makopo ni hatari kwa afya yako?

Kwa nini chakula cha makopo ni hatari kwa afya yako?

Chakula cha makopo kimehusishwa na zaidi ya matatizo 30 ya moyo, saratani na kukosa usingizi.

Vyakula hivi vinachangia zaidi ya asilimia 50 ya matumizi ya wastani nchini Marekani na Uingereza na vinapata umaarufu katika sehemu nyingine za dunia.

Chakula cha makopo ni nini?

Hakuna njia moja ya kuelezea vyakula vya makopo lakini vina viungo ambavyo havitumiwi nyumbani.

Vingi vyao ni kemikali na vitu vinavyobadilisha rangi ya chakula na ladha ya chakula ambayo hutumiwa kuongeza ubora na ladha ya chakula.

Mifano ni malimau ya makopo na pipi na kuku wa kukaanga. Hata hivyo, vinaweza kuhusisha vyakula kama mkate, maziwa na vyakula vinavyochanganywa na nafaka.

Chakula cha makopo kinatofautiana na chakula kilichosindikwa

Ili kuwasaidia watu kutambua aina tofauti za chakula, mfumo wa ngazi nne hutumiwa mara nyingi.

Ni vyakula vibichi na vilivyochakatwa pamoja na vyakula vya makopo na vilivyotiwa rangi.

Vyakula vinavyobadilisha rangi au ladha ni mchanganyiko wa vyakula kama vile matunda na mboga mboga, karanga, mayai na vionjo vilivyochakatwa.

Kwa mfano, mkate uliotengenezwa kwa ngano, maji, chumvi na kiungo kinachofanya chakula kiinuke, yaani ‘chachu’, ni chakula kilichosindikwa.

Hata hivyo, ikiwa utabadilishwa rangi au vihifadhi hutumiwa, mkate utakuwa umesindikwa.

Unawezaje kutambua vyakula vilivyosindikwa?

Vyakula ambavyo vina zaidi ya viungo vitano vinaweza kuwa vimesindikwa, kwa mujibu wa mtaalam wa afya ya umma, Profesa Maira Bes-Rastrollo wa Chuo Kikuu cha Navarra nchini Uhispania.

Mara nyingi vyakula vya kusindika huwa na chumvi nyingi, sukari na mafuta. Nchini Uingereza na nchi nyingine, hii imeandikwa kwenye kopo.

Huenda kikawa chakula kibichi ambacho hakijaharibika, lakini kinaweza kuchukua muda kabla ya kuharibika kwa sababu ya ufungaji utakaokizuia kuharibika. Angalia mwili wa kopo kwa kemikali kama vile sodium benzoate, nitrate, sulphite, BHA na BHT.

Chakula cha makopo kimeeneaje duniani?

Watu nchini Uingereza na Marekani hula chakula kilichosindikwa zaidi.

Kufikia 2023, chakula hiki kinachukua asilimia 58 ya wastani wa watu wazima nchini Marekani ambao hutumia viungo vya kuongeza nishati na asilimia 66 ya watoto.

Idadi ya watu ni chini ya asilimia moja ya watu wazima na watoto wa Uingereza.

Katika nchi za Asia kama vile Korea Kusini na Japan na nchi za Amerika Kusini kama vile Brazil na Chile, chakula cha makopo kinachukua asilimia 20 hadi 30 ya ulaji wa nishati ya watu. Nchini Afrika Kusini, idadi hiyo ni asilimia 39.

Je, kuna athari yoyote inayotokana na ulaji chakula cha makopo?

Hakuna ushahidi wa kuaminika kuhusu madhara ya kiafya ya kula chakula cha makopo.

Lakini utafiti wa hivi majuzi uliochapishwa katika Jarida la Matibabu la Uingereza – kuhusu data kutoka kwa watu milioni 9.9 kote ulimwenguni – umehusishwa na:

Hatari ya kifo kutokana na magonjwa ya moyo na mishipa kama vile mshtuko wa moyo na kiharusi

Aina ya 2 ya kisukari

Matatizo ya usingizi

Wasiwasi

Hata hivyo, haiwezekani kuamua ikiwa ni chakula cha kusindika kilichosababisha ugonjwa huo au kwamba vingi vyao vina mafuta mengi, sukari na chumvi.

Hivi ndivyo vyanzo vya unene, aina ya 2 ya kisukari, magonjwa ya moyo na aina fulani za saratani.

Unene uliokithiri

Kuongezeka uzito ni athari ya kwanza inayoonekana ya kula chakula cha makopo, “anasema Chris van Tulleken, mtaalamu wa kinga katika Chuo Kikuu cha London, ambaye pia ameandika juu ya lishe.

“Vyakula hivi vina mafuta mengi, chumvi na sukari nyingi. Lakini pia vimeundwa – kwa rangi na ladha yao – kuliwa kupita kiasi.”

Utafiti kutoka Chuo cha Imperial unaonyesha kuwa zaidi ya watu bilioni moja duniani – mmoja kati ya watu wanane – wanaishi na unene uliokithiri.

Na utafiti wa hivi karibuni wa Shirika la Afya Duniani, WHO na Global Health Observatory kutoka 2016, ulisema kuwa zaidi ya asilimia 28 ya watu wazima nchini Marekani wanakabiliwa na unene uliokithiri wakati kuna asilimia 26 Ulaya, asilimia 19 katika Mashariki ya Mediterania na asilimia 9 barani Afrika.

WHO inasema watu bilioni 2.8 hufa kila mwaka kutokana na unene uliokithiri.

Ugonjwa wa kisukari

Watu zaidi ulimwenguni sasa wana kisukari cha aina ya 2, kulingana na Chama cha Kisukari.

“Chumvi, sukari na mafuta katika vyakula vya makopo vyote vina hatari ya kusababisha kisukari cha aina ya 2 – pamoja na vyakula vyenye kalori nyingi na virutubishi vidogo,” alisema Jaakko Toumilehto, profesa wa afya katika jumuiya ya Al’ katika Chuo Kikuu cha Helsinki.

Ukanda wa Mashariki ya Kati na Afrika Kaskazini umekumbwa na ongezeko la watu wenye kisukari cha aina ya 2.

“Nchi nyingi kati ya hizi hazizalishi chakula chao,” alisema Profesa Toumilenhto. “Chakula cha makopo ni rahisi kuhifadhi na kusafirisha. Ni kile ambacho makampuni ya usindikaji wa chakula husafirisha zaidi.”

Utapiamlo

Chakula cha makopo kinasababisha utapiamlo katika nchi nyingi za Kusini mwa Jangwa la Sahara, alisema Dk Johnson.

Alisema “Wanakosa virutubishi vinavyopatikana kwenye vyakula vya asili kama vile madini ya chuma, madini na vitamini,”.

Lakini wanasayansi katika Chuo Kikuu cha Purdue nchini Marekani wanasema kwamba chakula cha makopo kinaweza kuwa na manufaa, kama vile:

• Kutoa virutubisho kama vile vitamini E na kalsiamu

• Kutoa chaguzi za bei nafuu zaidi kwa chakula kisicho na ladha kwa watu ambao hawawezi kumudu

• Kupunguza upotevu wa chakula na uwezekano wa kula chakula kilichochafuliwa

Wakfu wa Lishe wa Uingereza, ambao unafanya kazi kwa ufadhili kutoka kwa makampuni ya chakula, unaeleza kuwa si vyakula vyote vya makopo vinavyofanana.

“Aina za vyakula vinavyoingia kwenye kundi la chakula cha makopo, kama vile vyakula vinavyotengenezwa na nafaka, mkate, chumvi na sukari.” Alisema Sara Stanner, mkurugenzi wa sayansi wa msingi huo.

“Vyote hivi ni vyanzo muhimu vya virutubisho.”

Ni hatua gani zimechukuliwa dhidi ya chakula cha makopo?

Serikali ya Uingereza ilitoza ushuru kwa ndimu za chupa mnamo 2018 na kampuni nyingi zimepunguza kiwango cha sukari katika kujibu.

Mnamo 2023, Colombia ilitoza ushuru wa asilimia 10 – ambayo itaongezeka katika siku zijazo – kwa ndimu za chupa na vyakula vya makopo.

Mnamo mwaka wa 2016, Chile – ambayo ina watoto wanene zaidi duniani – inachapisha onyo juu ya vyakula vilivyo na sukari nyingi, mafuta na nyongeza.

Pia ilidhibiti matangazo ya vyakula vyenye sukari nyingi na chumvi na viambato vya kuongeza nguvu kwa watoto.

Lakini katika miaka minne baada ya hatua hizo kuanzishwa, kulikuwa na ongezeko la kuendelea kwa watoto wenye uzito mkubwa.

Via:Bbc